در این مقاله در باره موضوع احتمال شروع حرکات اعتراضی در کشورهای عربی منطقه خاورمیانه تا شمال آفریقا که دارای زمینه های عینی داخلی اما می توانند با تحریک نیروهای خارجی فعال در منطقه مانند آمریکا و کشورهای اروپایی ، آغاز شوند صحبت می شود . در ادامه وجه نامگذاری بهار عربی ، دلایل داخلی و انگیزه نیروهای خارجی برای تحریک این حرکات و نتایج منطقه ای و تاثیر این اعتراضات احتمالی بر جنبش آزادیخواهی مردم ایران مورد بحث قرار گرفته و نهایتا نتیجه گیری میشود.
تفکیک معنایی چند اصطلاح :
بهار عربی : تا به امروز مجموعهای بیسابقه از ، راهپیماییها و اعتراضات در کشورهای عمدتاً عربنشین شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا (در سالهای 2010 تا 2012) صورت گرفتهاست. حاکمان در تونس، مصر و لیبی و یمن از قدرت ساقط شدند، قیام مدنی در بحرین و سوریه فوران کردهاست. تظاهرات بزرگ در الجزایر عراق، اردن، کویت، مغرب و سودان گسترش پیدا کردهاست، و اعتراضات جزئی که در لبنان،موریتانی،عمان، عربستان سعودی، و صحرای غربی، رخ داد ( تعریف از ویکی پدیا نقل شده است ) .
ج.ا. با توجه به نگرش خود که منتظر وقوع انقلاب اسلامی در این کشورها بود آنها را بیداری اسلامی نام نهاد که با جواب منفی وقاطع رهبران این حرکات روبرو شد که از انقلاب اسلامی و رهبران آن بیزاری و تبری جستند . سلطنت طلبان در ایران علت اینکه کشورهای پادشاهی منطقه از این تلاطمات مبری بودند را وجود نهاد سلطنت در آن کشورها میدانستند که این نیز ادعایی توخالی است چه اینکه کشورهای دارای نهاد پادشاهی در منطقه خاور میانه ، بخاطر بافت سنتی و عقب مانده خود بود که از دایره این تغییرات خارج ماندند و آرامش کشورهای با نهاد سلطنتی نوعی آرامش قبرستان را بیاد می آورد . اندیشکده های آمریکایی ، بهار عربی را موج سوم دمکراسی خواهی نام نهادند . که این تعریف خود نیزمحل اشکال است که در بسیاری از این کشورها ، اعتراضات بهار عربی منجر به بر روی کار آمدن نیروهای بشدت بنیاد گرا ومذهبی شد .
بهار عربی چه بود : بهار عربی مجموعه از حرکات اعتراضی که به علت ناکار امدیهای اقتصادی – اجتماعی دولتهای اتوکرات حاکم بر کشورهای درگیر بود شروع و در ادامه اسیر تاثیرات قوی نیروهای خارجی در گیر در منطقه و بازیگران سنتی سیاسی در کشورهای مزبور نظیر اخوان المسلمین در مصر ، حزب النهضه در تونس ، نظامیان در سودان و جریانات شیعه ولایی در بحرین و یمن شد . این حرکات بخودی خود حرکاتی مترقی که خواهان دخالت بیشتر توده های به حاشیه رانده شده این کشورها در تعیین سرنوشت خود بودند بود اما همانطور که گفتیم در هر کشوری سرنوشت ویژه خودرا یافت . اگر این تعریف از ” بهار عربی ” را بپذیریم امروز نیز در هر لحظه امکان آغاز حرکاتی با همان مشخصات در این کشورها و حتی پهنه ای وسیعتر وجود دارد .
زمینه های آغاز بهار عربی دیگر در خاورمیانه و منطقه : نارضایتی های اقتصادی بخصوص بعد از رکود اقتصادی ناشی از بیماری کرونا و اکنون بعداز جنگ میان روسیه و اکراین وبحران غله و کود شیمیایی و مواد اولیه و استراتژیک در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا بیداد می کند . وضعیت در یکی از ثروتمندترین کشورهای عرب خاورمیانه یعنی در عربستان سعودی بدینموال است. در سال 2017 کسری بودجه عربستان به 61 میلیارد دلار رسید، یعنی معادل 9.2 درصد تولید ناخالص داخلی. و ناظران امور برآنند که این کسری بودجه که با جنگ یمن نیز شدت یافت تا سال 2023 ادامه یابد . البته اخیرا بالا رفتن قیمت نفت تا حدی به کمک کشورهای دارای در آمد نفت آمد و از سرعت رشد بحران کاست اما علیرغم این افزایش قیمت ، عربستان سعودی نسبت به قطع بسیاری از یارانه ها اقدام کرده است . ولیعهد جوان عربستان ” بن سلمان ” که در فرار از سنتگرایی مذهبی و ارتباط بیشتر با جهان امروز، دست به اصلاحات گسترده زده است می تواند نمونه دوم ایران محمد رضا شاه باشد که فکر میکرد می تواند مدرنیته را با انتقال صنایع پیشرفته روز به کشورش تزریق کند . اقدامات محمد رضا ضاه ، آخرین پادشاه ایران در واردات ! مدرنیته به کشور که گاها به داستانهای کمدی عزیز نشین شبیه بود چنان موجب وحشت سنتگرایان و مذهبی ها شد که اینان در وحدت با چپگرایان و روشنفکران غربگرای مستقل ، موجب استقرار نظامی اسلامگرا در ایران شدند . عربستان سعودی از سوی دیگر با دوری جستن از آمریکا و نزدیکی به قطب مخالف ایالات متحده یعنی ایران و چین و روسیه موجب خشم آمریکا شده است . سفرهای متعدد و مذاکرات پی در پی اخیرمقامات بلند پایه آمریکا به عربستان ، نشان از تلاش آمریکا برای بازداشتن ” بن سلمان ” از راهی که در پیش گرفته است دارند .
برخورد آمریکا با این نافرمانی چه خواهد بود ؟
شیوه آمریکا تاکنون در برخورد با سران نافرمان کشورهای متحد خود انگیزش و تحریک حرکات سیاسی اپوزیسیون و ناراضیان سیاسی در کشور مود نظر بوده است . اگر آمریکا همین فرمول را در عربستان سعودی اعمال کند ، هرچند که در در دوره کوتاهی موجب افزایش قیمت نفت خواهد شد اما نتیجه احتمالی در صورت موفقیت بر سر کار آمدن نیرویی سیاسی متشکل از اخوان المسلمین و روشنفکران سکولار غربگرا خواهد بود .که می تواند یک زلزله سیاسی در ژئو پولیتیک منطقه و جهان باشد
در شمال افریقا وضع از این هم بدتر است !
مصر نیز با چالش های جدی روبروست این کشور بعد از اینکه با کمک سعودی ها دولت اخوانی ” محمد مرسی ” را سرنگون کرد سالانه میلیاردها دلار از سعودی ها کمک دریافت میکرد که اکنون این کمکها قطع شده است . اخیر دولت مصر نیز به دخالت دولت در تثبیت نرخ پول ملی را پایان داده و یک درخواست 12 میلیارد دلاری برای دریافت وام به صندوق بین المللی پول ارائه داده است . از یاد نیریم در هر خلآ قدرت در کشورهای با جمعیت عظیم مسلمان یکی از کاندیداهای قدرت ، احزاب اسلامی و از میان آنان نیز اخوان المسلمین است . ( بجزایران ! در ایران دوره خیزش نیروهای اسلامی 40 سال پیش آغاز و اکنون در حال افول است .)
اخیرا نیز گزارشاتی مبنی بر قبول سفارش تولید موشک برای روسیه توسط صنابع تسلیحاتی مصر ، در رسانه های معتبر مطرح شده است . که این خود بر نارضایتی آمریکا از مصر افزوده است . از یاد نبریم که یکی از حامیان پر و پاقرص قدرتگیری اخوان المسلمین در مصر سال 2010 ، حزب دمکرات آمریکا بود که اکنون نیز سکان قدرت در آمریکا را در دست دارد .
آیا آمریکا و اروپا سعی در دامن زدن به بهار عربی دیگری در منطقه خواهند کرد ؟
شکی نیست که در پادشاهی های خاورمیانه و شمال افریقا ، به حاشیه رانده شدگان از قدرت سیاسی ومحرومین از بازتوزیع ثروت ، در کشورهای حاشیه خلیج فارس اقشار متجدد و نوظهور که خواهان تقسیم قدرت سیاسی در نظامی دموکراتیک ؛ هستند نمونه ترکیه را بعنوان کشوری که در آن به نوعی آشتی میان دین ودانش و دموکراسی در نظر گرفته و در آرزوی چنگ نداختن بقدرت در تب و تاب هستند . از سوی دیگر آمریکا و اروپا نیز وقوع ناآرامی هایی در این کشورها را محتمل دانسته و از حکومتهای نظیر مصر ، عربستان سعودی ، سوریه و حتی یمن ناراضی هستند . آمریکا و بخصوص فرانسه در اروپا دارای شبکه ای از جاسوسان و هواداران سیاستهای خود در شبکه بوروکراسی و در میان عالیترین مقامات سیاسی این کشورها هستند . اگر بخواهیم به سیاقی که تا کنون معمول بوده است نظر بدهیم می توانیم بگوییم که بزودی شاهد حرکات اعتراضی در این کشورها که در ابتدا توسط جوانان ، سلیبریتی ها و شبکه های اجتماعی آغاز و با قدرتگیری نظامیان و احزاب اسلامگرا ( اخوان المسلمین ؟) خاتمه می باید و این اعتراضات نیز با حمایت آمریکا و اروپا روبرو خواهد شد .
ادامه وضعیت فعلی موجود ، روز بروز به حذف متحدان گوش بفرمان غرب در مراجع عالی قدرت سیاسی در کشورهای مورد بحث را کم و کمتر می کند و طبیعی است که آمریکا و اروپا کم کم به فکر تغییر رهبری سیاسی در این کشور ها بیفتند مگر اینکه ضعف آمریکا و اروپا بحدی باشد که روند حذف خود از منطقه را پذیرفته و آهسته ، آهسته به آن تن بدهند .
نتیجه گیری : نارضایتی های بخش های مهمی از مردم ساکن کشورهای خاورمیانه تا شمال آفریقا ، فساد و عدم توزیع عادلانه قدرت و ثروت ، زمینه ساز وقوع حرکات اعتراضی در کشورهای عربی وشما ل آفریقا خواهد بود که با نارضایتی آمریکا و اروپا از رهبران فعلی این کشورها همراه شده می توان منجر به تحریک حرکات اعتراضی و شورشهای گسترده شود که مورد تایید غرب نیز خواهند بود .در صورتیکه این حرکات مورد تایید ترکیه نیز صورت گیرند خود را با گفتمان هویتگرایی اسلامی و نه عربی تعریف کرده و موجب تقویت اسلامگرایی اخوانی و سنگین شدن موقعیت ترکیه و قطر در جهان اسلام خواهد شد که می تواند در ادامه چالشی جدی برای گفتمان انقلاب اسلامی ولایی باشد . ماهیت چنین حرکاتی در کشورهای فوق الذکر با ماهیت حرکات اعتراضی فعلی در ایران کاملا متفاوت است . در آن کشورها رهبری حرکات در دست نخبگان سیاسی ، مذهبی و حتی روحانیون واقشار متوسط و حتی مرفه خواهد بود اما در ایران اقشار متوسط توان در افتادن با رژیم وحشت ولایی را نخواهند داشت و و در عین حال سمت اعتراضات سیاسی در ایران بسوی کنار گذاشتن مذهب و روحانیت از قدرت سیاسی است که البته این چنین حرکاتی مورد حمایت غرب و بخصوص آمریکا قرار نخواهند گرفت . آمریکا در ایران بدنبال تقویت گرایشی از اپوزیسیون است که گوش بفرمان وحتی حقوق بگیرش باشند . حمایت همه جانبه غرب در معنای اعم آن از سیاستمدار تا هنرمندان و رسانه های عمومی از رهبران منسوب به جنبش زن، زندگی ، آزادی دقیقا به این خاطر بود که این رهبران تابع و گوش بفرمان آمریکا بودند.
تاثیر تقویت حرکات اعتراضی تحت حمایت غرب در کشورهای خلیج فارس تا شمال آفریقا موجب نزدیک شدن ج.ا. به رهبران فعلی این کشورها از جمله بن سلمان ، السیسی می باشد که در ادامه می تواند به تاسیس قطبی جدید در صف بندی های منطقه ای شود .
کاوه فرزند ملت 
Leave a Reply